عدالت در اندیشه افلاطون و امام علی(ع): از نظم عقلانی تا قسط الهی

نویسنده

دانشیار گروه جغرافیای تاریخی، بنیاد دایره المعارف اسلامی

10.22081/csa.2025.72822.1222

چکیده

عدالت مفهومی بنیادین در سنت‌های فلسفی و دینی است و در میان فیلسوفان یونانی و متفکران اسلامی جایگاه ویژه‌ای داشته است. افلاطون عدالت را در قالب نظم عقلانی نفس و جامعه تبیین می‌کند، در حالی‌که امام علی(ع) آن را رکن دیانت و قوام جامعه می‌داند. پرسش اصلی این پژوهش آن است که عدالت در اندیشه این دو متفکر چگونه تعریف و مبناگذاری شده و چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی در کارکرد آن وجود دارد. اگرچه مبانی هستی‌شناختی و معرفتی این دو دیدگاه متفاوت است، اما هر دو بر نظم طبیعی، جایگاه شایسته افراد و ساختار جامعه تأکید دارند و عدالت را شرط ضروری قوام جامعه می‌دانند. این مقاله با رویکردی تطبیقی، به بررسی وجوه اشتراک و افتراق عدالت در اندیشه این دو متفکر می‌پردازد. از منظر افلاطون، عدالت هماهنگی قوای سه‌گانه نفس (خرد، شهوت و اراده) و کارکردهای طبقات جامعه است. امام علی(ع)، در مقابل، عدالت را نه‌تنها فضیلتی فردی، بلکه غایتی الهی می‌داند که باید در ساحت سیاست، اقتصاد و اجتماع محقق شود. مقاله حاضر با تحلیل متون اصلی چون «جمهوری» افلاطون و «نهج‌البلاغه» امام علی(ع)، ابعاد مفهومی، معرفتی و کارکردی عدالت را بررسی کرده و نشان می‌دهد که عدالت در اندیشه امام علی(ع)، ریشه در وحی دارد و غایت آن قرب الهی است، در حالی‌که در فلسفه افلاطونی، غایت عدالت، رسیدن به نفسِ متعادل است و غایت آن حصول تعادل در اجتماع و تشکیل آرمان‌شهر زمینی است.

کلیدواژه‌ها

سیره پژوهی اهل بیت (علیهم السلام) رویکرد تمدنی
دوره 11، شماره 20
فروردین 1404
صفحه 7-20

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار