تأثیر شیعه‌گرایی عصر صفوی بر تاریخ ‌نگاری عالم‌آرای شاه‌طهماسب

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه اصفهان

2 کارشناس ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه اصفهان

10.22081/csa.2020.68497

چکیده

ثبت وقایع و رویدادهای زندگی پادشاهان به سبک‌های مختلف، یکی از رایج‌ترین سنت‌های تاریخ‌نویسی در ایران بود. برای اطلاع از فهم تاریخی، تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری در ادوار مختلف، گریزی جز استفاده از این آثار نیست. کتاب عالم‌آرای شاه‌طهماسب، نوشته حسینی‌مرعشی‌تبریزی حوادث دوره شاه‌طهماسب را در قالب داستانی-تاریخی در فاصله سال‌های 930 تا 981 ثبت کرده‌است. با عنایت به اهمیت این کتاب در مطالعات تاریخی دوره صفوی، به ویژه از نظر بررسی شیعه‌گرایی رایج در این دوره، این پژوهش درصدد است به روش توصیفی- تحلیلی، ویژگی‌های تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری حسینی‌مرعشی‌تبریزی را با توجه به رویکردهای شیعی مورخ، بررسی و تحلیل کند. سؤال اصلی پژوهش این است که شیعه‌گرایی رایج در دوره صفوی چه تأثیری بر تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری حسینی مرعشی در تألیف عالم‌آرای‌شاه‌طهماسب داشته است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد به‌رغم داستانی بودن اثر، عواملی همچون مذهب رایج و رسمی تشیع، دیدگاه و گرایش‌های اعتقادی نویسنده و تأثیرپذیری از شیعه‌گرایی، در تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری او تأثیرگذار بوده‌است. لذا مؤلفه‌هایی نظیر مشروعیت‌بخشی به شاه صفوی، نگاه مذهبی مورخ به تاریخ، رویاپردازی قداستی، تأویل‌گرایی‌دینی، تقدیر‌گرایی و نگرش غالیانه و همچنین استفاده از ادبیات شیعی و واژگان و اسامی برخاسته از باورهای‌شیعی و تکرار اسامی ائمه، نشان‌دهنده تأثیر‌پذیری مولف از شیعه‌گرایی رایج در ایران عصر صفوی بوده‌است.

کلیدواژه‌ها